Afgelopen mei bleek uit onze droogtemonitor dat het droogteseizoen 2022 bijzonder droog begon. Destijds waren de grondwaterstanden nog ‘normaal’ voor de tijd van het jaar. Inmiddels is er sprake van extreme meteorologische droogte. En zijn ook de rivierpeilen extreem laag. Wat betekent dat voor de grondwaterstanden en bodemdaling? En welk risico levert het op voor natuur, industrie, landbouw, woningen en infrastructuur?
Uit de actuele beelden van onze droogtemonitor blijkt dat de grondwaterstand afgelopen weken sterk is gedaald en momenteel extreem laag is in grote delen van het land. Momenteel is de grondwaterstand meer dan 20 cm lager dan ‘normaal’ voor deze tijd van het jaar.
De actuele grondwaterstand nadert inmiddels de recordlaagte van de extreem droge zomer van 2018. Destijds ontstond grote grondwaterschade aan bijvoorbeeld natuur en woningen als gevolg. Met name in ‘laag Nederland’, in het westen en noorden, is de grondwaterstand nog maar iets hoger dan de extreme laagte van 2018. Bij de huidige dalingssnelheid, daalt de grondwaterstand hier binnen ongeveer een week onder het kantelpunt van de extreme zomer van 2018. In ‘hoog Nederland’ reageert de grondwaterstand trager op droogte. Hier is de grondwaterstand na augustus op zijn laagst en zal komende weken tot maanden duidelijk worden of extreme laagtes worden bereikt. Met het huidige beeld is de verwachting van wel.
Lokaal zijn er grote verschillen in de grondwaterstand. Een voorbeeld hiervan is de grondwaterstand nabij rivieren. Hier werkt niet alleen het gebrek aan regen, maar ook het extreme lage rivierpeil door op het grondwater. Dit effect meten we tot meer dan een kilometer van de rivieren vandaan. En juist in deze gebieden langs de rivieren, met ondiepe kleilagen in de ondergrond, is het risico op verzakking van gebouwen groot. In 2018/2019 droogte kleilagen uit, waarna het inklonk (krimp) en schade ontstond bij een groot aantal ondiep gefundeerde woningen. De kans is groot dat ook nu weer en in de komende weken grootschalige gebouwschade gaat ontstaan. Vooral gebouwen van voor ongeveer 1980, zonder een paalfundering rustend op een klei- of veenlaag lopen gevaar. Vooral wanneer trapsgewijze scheuren ontstaan in muren en deze steeds groter worden, is het raadzaam om de constructieve veiligheid te laten controleren. In Nederland lopen meerdere honderdduizenden woningen risico op funderingsschade, met een potentiële waarde van grofweg €25 miljard.
Funderingsschade is niet verzekerbaar. En de mogelijkheden voor woningeigenaren om woningschade te voorkomen, zijn in deze gebieden helaas beperkt. Het infiltreren van water, om het grondwater op peil te houden, is vaak moeilijk haalbaar. Het water stroomt snel weg naar de rivier en ook de aanvoerbronnen zijn buiten de polders beperkt. Daarom is een regionale aanpak nodig waarbij meerdere overheden samenwerken, om de waterbeschikbaarheid in bebouwde gebieden te verbeteren. En om woningeigenaren duidelijkheid te bieden over de (on)mogelijkheden. Alternatief is funderingsverbetering, dat is een duurzame en ook ingrijpende maatregel. Veel gemeenten helpen woningeigenaren via voorlichting en leningen. Funderingsonderzoek en grondwateronderzoek wijzen uit welke maatregelen doelmatig zijn.
Er zijn ook gebieden waar de grondwaterstand niet daalt. Vooral lokaal zijn getroffen maatregelen effectief. Bijvoorbeeld in wijken waar het zogenaamde actief grondwaterpeilbeheer is toegepast. Dat zijn ondergrondse open leidingen waarmee oppervlaktewater actief naar het grondwater wordt gebracht. Bijvoorbeeld lokaal in Diemen, Rotterdam, Alkmaar, Dordrecht en Schiedam. Hier worden bodemdaling en gebouwschade beperkt.
De actuele droogte benadrukt nogmaals dat we versneld en planmatig door moeten gaan met het uitvoeren van dergelijke droogtemaatregelen, zowel in bij nieuwbouw als bij oude bebouwing. Daarvoor is gebiedsgericht maatwerk nodig, waar wij samenhangend aan bijdragen.
Meer over maatregelen, achtergrond van de droogtemonitor, droogteanalyses, -aanpak en -maatregelen van Aveco de Bondt, zie ook
> Nieuwsbericht Droogtemonitor 2022: Nederland stevent af op droogterecords
> Onze aanpak: Droogte in zakkende dorpen en steden
> Onze aanpak: Droogteaanpak
> Video: Wat is actief waterpeilbeheer?
> Animatie: Actief waterpeilbeheer
> Projectvideo: Actief waterpeilbeheer Klimaatbestendig Klapwijk in Pijnacker Nootdorp