Wat gebeurt er op de hellingen in de Gelderse Vallei en de Utrechtse Heuvelrug als er binnen korte tijd extreem veel neerslag valt? Dat bracht Aveco de Bondt in kaart voor de Manifestregio Klimaat Vallei en Veluwe.
Aanleiding voor het onderzoek is de waterbom die in 2021 in Zuid-Limburg viel. De extreem hevige neerslag zorgde daar voor overstromingen en grote schade. Door klimaatverandering neemt de kans op zulke waterbommen toe. Het is daarom belangrijk voor gemeenten en waterschappen in regio’s met hellende gebieden om inzicht te krijgen in de impact die extreem zware neerslag heeft.
Als de intensiteit van zo’n bui hoger is dan de infiltratiesnelheid, vindt in hellend gebied namelijk oppervlakkige afstroming plaats. Het water loopt dan over het maaiveld naar bijvoorbeeld lager gelegen sloten of beken. Regent het in korte tijd heel hard? Dan kunnen er geconcentreerde stroombanen ontstaan. Het water stroomt dan met flinke kracht naar beneden. En dat kan weer leiden tot schade aan huizen, erosie van hellingen of gevaarlijke (verkeers)situaties.
Voor het onderzoek sprak Aveco de Bondt eerst met beheerders bij gemeenten en waterschappen in de Gelderse Vallei en op de Utrechtse Heuvelrug. Daarbij is praktijkinformatie opgehaald over het optreden van stroombanen en de infiltratiecapaciteit op de flanken van de heuvelruggen. Ook is gesproken over de manier waarop stroombanen in de klimaatdialogen worden meegenomen.
Vervolgens zijn kortdurende neerslagscenario’s doorgerekend in Tygron. Het ging daarbij om een bui van 70 mm in 2 uur en een bui van 140 mm in 2 uur. Voor deze twee soorten buien zijn de waterdiepte, de stroomsnelheid en het stroomvolume berekend. Daarbij zijn de modelparameters gecorrigeerd voor specifieke gebiedseigenschappen die van invloed zijn op de infiltratiesnelheid en afstroomvertraging. Zo is bijvoorbeeld rekening gehouden met de berging in de toplaag die plaatsvindt in heide- en landbouwgebieden.
Als beheerder bij een gemeente of waterschap wil je natuurlijk weten hoe betrouwbaar zulke berekeningen en de onderliggende aannames zijn. Daarom zijn de modelresultaten vergeleken met de ervaringen van beheerders bij gemeenten en waterschappen. Zien we in het model de stroombanen die zij genoemd hebben bij het ophalen van de praktijkinformatie? Dat blijkt op veel locaties het geval te zijn, wat een indicatie is van de betrouwbaarheid van de modelresultaten.
De resultaten van de modelberekeningen zijn gevisualiseerd in een webviewer en toegankelijk gemaakt via de Klimaateffectatlas Vallei & Veluwe (Wateroverlast > Stroombanen op de flanken van de heuvelruggen). Ook is een risicoanalyse gemaakt. Daarbij zijn stroombanen met een waterdiepte van meer dan 0,3 meter en een stroomsnelheid van meer dan 0,3 m/s aangemerkt als risicovol. Tot slot is het rapport ‘Stroombanen heuvelruggen Vallei en Veluwe’ opgesteld, met daarin onder meer aanbevelingen.
Het onderzoek laat zien dat de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug inderdaad gevoelig zijn voor deze korte hevige buien. Bij een 70 mm bui in 2 uur stroomt op een aantal locaties het water over het maaiveld en ontstaan lokaal stroombanen. Een 140 mm bui zorgt voor significant meer stroming over het maaiveld en een groot aantal locaties waar risico is op schade en slachtoffers. Deze stroombanen stromen ook langs huizen, recreatieterreinen en (snel)wegen.
De originele zin 'Bij een 70 mm bui in 2 uur stroomt op een aantal locaties het water over het maaiveld met schade tot gevolg.' komt overigens rechtstreeks uit de samenvatting van het rapport, dus daar staat hij wel stellig geformuleerd.
De uitkomsten van het onderzoek kunnen bijvoorbeeld door gemeenten en waterschappen gebruikt worden om maatregelen te nemen die de kans op stroombanen verkleinen, zoals het toepassen van verticale drainage of aarden wallen Ook kan bij het plannen van bijvoorbeeld nieuwe woonwijken of het toestaan van andere ruimtelijke ontwikkelingen rekening gehouden worden met potentiële stroombanen in het hellend gebied.
Onderzoek naar impact waterbom in jouw regio
Wil je in jouw regio ook inzicht in de impact van een eventuele waterbom? Dan helpen de water- en bodemexperts van Aveco de Bondt je graag. We brengen daarbij niet alleen een stevige dosis geohydrologische vakkennis mee, maar staan ook regelmatig zelf met onze laarzen in het water. Hierdoor kunnen we analyses en berekeningen optimaal voor je verbinden met praktijkervaringen in het landelijk gebied.