Water en bodem worden sturend bij de ruimtelijke ordening in Nederland. Onze experts Maarten Kuiper (Principal expert water en ondergrond) en Martin Schepers (Programmamanager Waterveiligheid) over de kamerbrief van minister Harbers en staatssecretaris Heinen én de vertaalslag naar de praktijk. “We moeten nu vooral de al aanwezige kennis en praktijkervaring bundelen en benutten.”
Maarten: “Voor mij is dat de conclusie dat we niet kunnen doorgaan met alsmaar meer onttrekken en afvoeren van water. De grens voor een vitaal water- en bodemsysteem is bereikt. Sommige gebieden moeten bijvoorbeeld worden vernat, zowel op de hoge zandgronden als in de lage (veen)polders. Bij experts en waterbeheerders was deze noodzaak eigenlijk al decennia bekend, nu zie je dat die urgentie ook is doorgesijpeld naar de politiek. De kamerbrief is echt een stok achter de deur om de watertransitie te versnellen.”
Martin: “Die aandacht en het gevoel voor urgentie vormen inderdaad een belangrijke stap. Ik zie in de kamerbrief ook nadrukkelijk een uitnodiging van het ministerie: dit is de koers, wat hebben waterschappen, provincies en andere partijen nodig om de volgende stap te zetten?”
Martin: “Dat er een bredere, integrale toets moet plaatsvinden bij ruimtelijke ontwikkelingen. Als we ergens een aanpassing doen in bijvoorbeeld de waterwinning of het vernatten van een natuurgebied, welke effecten heeft dat dan buiten het projectgebied? En kunnen we niet alleen de problemen van vandaag oplossen, maar ook meekoppelkansen benutten en daarmee toekomstige problemen voorkomen? Die toets wordt ook minder vrijblijvend.”
Maarten: “Inderdaad! Als je bodem en water sturend maakt, moet je automatisch over de grenzen van projecten kijken. Het is eigenlijk een erkenning voor het feit dat bodem- en watersystemen grote samenhangende systemen zijn.”
Maarten: “Wat mij verbaasde, is dat het lijkt alsof we nog bij start staan. Zo lees ik dat provincies en gemeenten samen de ondergrond in beeld moeten brengen, terwijl dat op veel plekken al is gebeurd. Er liggen al zoveel kaarten en gegevens. Ook kaarten met handelingspectief. Benut die, zou ik zeggen. Dat geldt ook voor de best practises uit het veld. Er zijn lokaal al veel goede voorbeelden van hoe je water en bodem sturend maakt in gebiedsontwikkeling en er is al veel praktijkervaring opgedaan, bijvoorbeeld als het gaat om het circulair maken van waterstromen van verschillende kwaliteit en actief grondwaterpeilbeheer.”
Martin: “Dat herken ik ook. Hiervoor werkte ik in de wereld van de waterschappen en ik zie inderdaad in de afgelopen vijf jaar al een trendbreuk. Op steeds meer plekken geldt het principe ‘functie volgt peil’. Ik denk dat de brief nog sterker had kunnen zijn als de praktijkkennis was benut van mensen die dagelijks met hun voeten in het water staan. Nu moet die vertaalslag eigenlijk nog gemaakt worden. Daar kunnen wij met onze programma’s, kennis en kunde overigens een waardevolle rol in spelen.”
Martin: “We kijken in onze programma’s Waterveiligheid, Stedelijk Water & Ondergrond, Veerkrachtige Watersystemen en Ontwikkeling Landelijk Gebied al met een integrale blik naar ruimtelijke opgaven. En veel uitgangspunten van de nieuwe beleidslijn zijn al leidend in de klimaatadaptieplannen, waterprogramma’s en concrete ontwerpen die we samen met waterschappen, gemeenten en bedrijven uitwerken. Een volgende stap die we zetten is dat we al onze projecten gaan toetsen aan de principes uit de kamerbrief. Hiermee krijg je een validatie op de mate waarin water en bodem sturend zijn in voorgenomen gebiedsontwikkelingen.”
Maarten: “Onze hydrologen en andere waterspecialisten zijn echte systeemdenkers. Tegelijkertijd hebben we ook de doeners in huis, die in staat zijn om overheden, ontwikkelaars en andere stakeholders bij elkaar te brengen en met een pragmatische bril op één lijn te krijgen. Daarmee kunnen we een brugrol vervullen in de watertransitie die voor ons ligt.”
Martin: “Voor het ontwerpen van waterkeringen verwacht ik dat onze gereedschapskist groter wordt. Nu kijken we meestal binnen de scope van een projectgebied naar oplossingen. We versterken een bestaande dijk, maar misschien is een ander dijkontwerp in combinatie met andere landschapsaanpassingen wel een veel betere oplossing om te komen tot een waterveilig landschap.
Met deze nieuwe beleidslijn wordt het makkelijker om partijen buiten het projectgebied aan te haken die nu nog langs de zijlijn blijven staan omdat een bredere oplossing niet in hun belang is.
Dat gaat voor oplossingen zorgen die adaptiever en toekomstbestendiger zijn.”
Maarten: “Als ik naar stedelijke omgevingen kijk, zie ik daar kansen om de ondergrond gerichter te benutten als spons. Die spons vul je met schoon water door infiltratie en knijp je uit in droge periodes. Om dat te kunnen doen moeten we nog wel beter zicht krijgen op de interactie tussen bijvoorbeeld oppervlaktewater, riolering- en grondwater en de kwaliteit van verschillende waterstromen. Zodat je gerichter in de tijd kunt sturen. Het goede nieuws is dat de benodigde technieken en IT-oplossingen er al zijn, we moeten het simpelweg gaan toepassen en combineren met de aloude bodem- en watervakkennis.”
Martin: “Ik denk dat er ook terrein te winnen valt als het gaat om monitoring. We kijken wat mij betreft nog te weinig of we met bodem- en waterinterventies ook daadwerkelijk doelen behalen. En dan bedoel ik niet projectdoelen, maar de hogere doelen die daarboven liggen. Het is veel ‘plan’ en ‘do’ en weinig ‘check’ en ‘act’, in de termen van de PDCA-cyclus. Dat is een gemiste kans, want daardoor kan je ook niet leren en verbeteren.”
Maarten: “Pas populaire maatregelen niet overal klakkeloos toe, want veel maatregelen zijn specifiek voor een bepaald bodemtype. Vertaal in plaats daarvan lokale bodem- en waterkennis naar handelingsperspectief. Verder is het belangrijk om kansen en omgevingsrisico’s in kaart te brengen als je gaat vernatten en aandacht te besteden aan geohydrologische omgevingsbeïnvloeding, want we leven in één van de dichtsbebouwde gebieden ter wereld.
Meer weten over hoe je bodem en water op pragmatische wijze sturend kunt maken in gebieden? Haak aan bij onze kennisevents. De eerstvolgende gaat over waterveilige landschappen. Stuur een bericht naar jvdveen@avecodebondt.nl voor meer informatie!