Het droogteseizoen 2022 is bijzonder droog begonnen. Het neerslagtekort is afgelopen weken snel opgelopen. Zelfs zo snel dat droogterecords in beeld komen. Hoewel we nog vroeg in het seizoen zitten, leidt het neerslagtekort al tot droogte in de toplaag van de bodem. Dat blijkt uit de Droogtemonitor van Aveco de Bondt.
De GrondwaterDroogteMonitor analyseert periodiek de gemeten grondwaterstanden van zo’n 20 duizend freatische peilbuizen in heel Nederland. Door deze periodieke update ontstaat een goed beeld van de grondwaterdroogte-ontwikkeling in het land en van de reactiesnelheden van de grondwaterstand op neerslag. De bevindingen die we in dit artikel beschrijven, zijn van begin mei 2022. Neem contact met ons op voor het actuele beeld.
Neerslagtekort heeft directe gevolgen voor droogte in de toplaag van de bodem. Het grondwater reageert trager. Waar de teller van neerslagtekort traditiegetrouw in het voorjaar start, heeft het grondwater een langer ‘geheugen’, tot vele jaren. Ook de neerslag in de winter is dan van belang. En de afgelopen winter was bijzonder nat. Voornamelijk in oktober en februari viel bijna het dubbele maandelijkse gemiddelde dan normaal in De Bilt. Dit werkt door in de actuele grondwatersituatie.
Uit onze analyse van zo’n 20 duizend peilbuizen blijkt dat het grondwater op een normaal niveau staat voor de tijd van het jaar. De vele neerslag in de afgelopen winter heeft hieraan bijgedragen. Dat geldt mogelijk lokaal ook voor droogtemaatregelen. De vooralsnog prille meteorologische droogte gaat nog wel doorwerken in de grondwaterstand. Dat geldt ook voor het toenemende watergebruik in tuinen, agrarische gebieden en industrie, vooral op de zandgronden waar veel grondwater wordt opgepompt. Hetzelfde geldt voor dalende rivierstanden komende maanden. De grondwaterstand daalt momenteel elke week grofweg tot zo’n 10 cm, vooral in het oosten en zuiden.
Bij aanhoudende droogte én grondwateronttrekkingen zal komende weken ook grondwaterdroogte ontstaan, met mogelijke schades aan natuur, industrie en landbouw (zandgronden), woningen en infrastructuur (klei- en veengronden) als gevolg. De grondwaterstanden zijn nu ‘normaal’ voor de tijd van het jaar. Dat was medio mei in het jaar 2018 ook zo. Toch eindigde de zomer van 2018 ook met extreme grondwaterdroogte met veel schade als gevolg. Dit geeft aan dat we alert moeten zijn en tijdig maatregelen moeten inzetten. Bij voorkeur structurele maatregelen. Niet alleen in de zomer, maar bijvoorbeeld ook het benutten van winterneerslag. Achteroverleunen is dus absoluut niet op zijn plaats.
Simpel gezegd vormen de hogere zandgronden in Zuid- en Oost-Nederland één groot grondwaterreservoir. Als we er jaarlijks meer water uit pompen en water onbenut laten afstromen naar zee dan dat er via neerslag bijkomt, raakt dit reservoir steeds een beetje leger. Dan lopen we tegen de grenzen aan van het natuurlijk grondwatersysteem. De huidige situatie geeft aan dat we steeds meer in een structurele situatie van zomerse watertekorten lijken te zitten. We leven op een te grote ‘(grond)watervoet’. De maatschappelijke vraag wordt dan ook steeds urgenter: moeten we met zijn allen leren omgaan met minder water of zijn waterkundige maatregelen tegen droogte mogelijk?
Een structurele situatie van lage grondwaterstanden vraagt om structurele maatregelen. Grote projecten helpen mogelijk, zoals het herverdelen van rivierwater naar droogtegebieden. Ook kleinere projecten verspreid over het hele land dragen een steentje bij. Overal valt immers in de winter genoeg neerslag. Dat moeten we slimmer lokaal gaan benutten en opslaan in de ondergrond. En belangrijk daarbij: hoogwaardig water moeten we voor hoogwaardige toepassingen gebruiken.
Concreet betekent dit bijvoorbeeld het versnellen van het opzetten van stuwen en andere barrières in watergangen en greppels in het landelijk gebied. Waar dat kan vooral in de winter. Zeker als de eventueel tijdelijke natschade opweegt tegen de langdurige droogteschade. Ook valt te denken aan het opschalen van opslag en hergebruik van regenwater in de diepere ondergrond. Of het opslaan van regenwater in loze ruimtes, zoals kruipruimtes bij nieuwbouw. Dat water kan vervolgens in plaats van drinkwater gebruikt worden voor het sproeien van tuinen. Er zijn legio bewezen oplossingen.
Bovendien wordt (grond)water steeds vaker leidend in de ruimtelijke ordening en het landgebruik. Zo komen natte teelten op. Ook wordt vaker onderwaterdrainage met flexibele peilen en druppelirrigatie toegepast, net als actief grondwaterpeilbeheer in bebouwd gebied. Industrieën brengen steeds vaker winterse neerslag terug in de ondergrond waaruit ze onttrekken. Grondwaterbanken, die grondwateraanvoer en -afvoer op elkaar afstemmen, lijken steeds reëler te worden.
Aveco de Bondt volgt de ontwikkelingen met betrekking tot de grondwaterdroogte nauwlettend en deelt kennis over oplossingen met onder meer gemeenten en waterschappen. Daarbij denken we onder meer mee over hoe je van de onderzoeks- en pilotfase van lokale droogtemaatregelen de stap maakt naar grootschalige toepassing van maatregelen.
Ben je benieuwd naar de ruimtelijke variatie in de grondwaterstanden binnen jouw beheersgebied? Hoe de daling kan doorzetten bij verschillende scenario’s? En wat de droogte voor gevolgen kan hebben in jouw gebied? Aveco de Bondt ondersteunt bij alle fases van droogteproblematiek: van beleid, het in kaart brengen van de droogterisico’s, het ontwerp van maatregelen tot monitoring in de beheerfase. Daarnaast bieden we aanvullende dienstverlening op het gebied van Stedelijk water en ondergrond.
De in dit artikel gepresenteerde resultaten tonen een gemiddelde van alle peilbuizen binnen een gemeente. Voor de analyse is een stelsel van 20 duizend freatische peilbuizen gebruikt van diverse databronnen, waaronder de door ons beheerde meetnetten en Dinoloket. De meetreeksen zijn gefilterd op bruikbaarheid, waarna voor elke peilbuis een tijdreeksmodel is opgesteld. Bij een voldoende nauwkeurige simulatie van de metingen, zijn de statistieken berekend, zoals de laagste grondwaterstand in verschillende jaren. De periode 2010-2017 wordt beschouwd als referentieperiode.
De gepresenteerde resultaten zijn gebaseerd op een eenduidige analyse die voor alle peilbuizen en alle locaties gelijk is. Er is bijvoorbeeld geen rekening gehouden met de lokale invloed van rivierstanden of onttrekkingen in de tijdreeksmodellen. Lage grondwaterstanden kunnen ruimtelijk enorm variëren binnen een gemeente. Een detailstudie kan hier inzicht in verschaffen. Daarnaast geven lage grondwaterstanden niet altijd problemen. Een droogtestresstest en de “Urban Water Planner” van Aveco de Bondt geven dit inzicht.