Eind januari vond de ‘Climate Adaptation Summit’ plaats, een internationale conferentie over hoe we om moeten gaan met de gevolgen van klimaatverandering. Oftewel, hoe we moeten werken aan klimaatadaptatie.
Wij waren erg benieuwd hoe Christine Wortmann, collega en expert op het gebied van duurzaamheid, kijkt naar alle verdragen en conferenties om klimaatverandering tegen te gaan. Het tegengaan van klimaatverandering heet klimaatmitigatie.
Maar wacht even, hoe verhouden die twee zich dan precies tot elkaar? Wat zijn de verschillen, en wat is de wisselwerking? Kunnen we tegelijkertijd aan zowel klimaatmitigatie als klimaatadaptatie werken? En hoe dan?
Het leek me leuk om een duo interview met haar en Maarten Kuiper, collega en expert op het gebied van klimaatadaptatie te houden. Om alle antwoorden over klimaatmitigatie én klimaatadaptatie in één keer goed beantwoord te krijgen.
Maarten: Klimaatmitigatie is de bronmaatregel. Maar tegelijkertijd is klimaatverandering iets dat nu al gebeurt. We kunnen vandaag de schade die al is opgetreden niet meer teniet doen. We kunnen wel remmen. Dat betekent minder broeikasgassen uitstoten, mitigatie dus. Maar, we hebben als maatschappij al heel veel slechts gedaan, en daar moeten we mee dealen.
Christine: En dat laatste is waar klimaatadaptatie over gaat. Zo goed mogelijk om gaan met de erfenis uit het verleden. Mitigatie is het einddoel, maar er zijn verschillende sporen om onze leefomgeving gezond te houden. Toch zie ik dit niet altijd zo terug. In het Klimaatakkoord gaat het bijvoorbeeld alleen over klimaatmitigatie.
Maarten: Inderdaad, het lijken soms twee gescheiden werelden. Ik snap wel hoe dat soms gaat. De twee hebben een ander abstractieniveau. Klimaatmitigatie heeft een hoog abstractieniveau en gaat veel over internationale afspraken. Klimaatadaptatie heeft ook wel dat hoge abstractieniveau, maar moet vooral lokaal worden opgelost. Denk aan het versterken van dijken en aanpassingen in de wijk.
Maarten: Nou, voor klimaatadaptatie moet je in de haarvaten van je watersysteem maatregelen treffen. In het ene gebied zijn maatregelen makkelijk te treffen, in het andere gebied niet. De Deltacommisaris heeft recent ook opgeroepen tot regionaal maatwerk voor klimaatadapatie. Generieke verplichtingen en regelgeving zijn volgens hem minder passend.
Gemeentes proberen adaptatie ook wel af te dwingen. Ze focussen zich daarbij overigens met name op regenwater. Maar klimaatadaptatie is breder. Nu wordt gekeken naar bodemdaling en droogte. We hanteren de strategie ‘weten, willen, doen’. Met dat laatste moet de lokale sturing beter, om de ideeën echt door te laten werken in de projecten. Als ik kijk naar de ‘Climate Adaptation Summit’ dan is dat goed voor het draagvlak. Maar uiteindelijk moeten we dit vertalen naar iets praktisch waar een ontwerper iets mee kan. Het hoeft vaak ook niet altijd rigoureus anders.
Christine: Het convenant Klimaatadaptief Bouwen van de Provincie Zuid-Holland vind ik daar een heel goed voorbeeld van. Verschillende partijen spreken af wat zij gaan doen op het gebied van klimaatadaptatie in de provincie Zuid-Holland. Ze kijken naar ontwerpregels, testen deze uit, verbeteren deze. Best een grote groep heeft zich aangesloten. En het blijft heel praktisch.
Maarten: Klimaatadaptatie gaat over verschillende thema’s. Voor een deel hebben we het in Nederland al redelijk goed geregeld. We zijn goed in het afvoeren en bergen van water. Maar we moeten nog veel doen op het gebied van droogte en bodemdaling. Water moet bijvoorbeeld meer worden afgevoerd naar de bodem (zonder overlast te veroorzaken trouwens), en niet naar de zee. Om de problemen met droogte en bodemdaling op te lossen is een grote omschakeling nodig en moeten we flinke maatregelen treffen. Vooral voor de zandgronden geldt: de rek van het natuurlijke systeem is er op een gegeven moment uit.
Wat betreft zeespiegelstijging en waterveiligheid. We kunnen ons aanpassen met een tijdspanne van een aantal decennia. Maar als de zeespiegel meters stijgt dan komen we toch echt in het onbekende. Daarbij zijn we ook heel afhankelijk van de voortgang op het gebied van klimaatmitigatie. Als we daar goed mee aan de slag gaan is deze bedreiging kleiner. Zeker hiervoor geldt: het succes van de mitigatie bepaalt of adaptatie ook in de toekomst nog mogelijk is.
Christine: Ja. Bijvoorbeeld het versterken van de infrastructuur voor waterveiligheid. Dit zijn grote projecten met veel grondverzet, zware machines, materialen met een grote milieu-impact. Slecht voor het klimaat dus. Een ander ding is ruimte, als je alle ruimte in Nederland maar voor één ding gebruikt kom je er sowieso niet.
Maarten: Precies, ruimte moet meerdere functies hebben. Kijk bijvoorbeeld naar de ondergrond. In het kader van klimaatmitigatie willen we bijvoorbeeld WKO’s en warmteleidingen. Maar water en groen hebben ook ruimte in de bodem nodig. Dat kan goed samen gaan, als je het tenminste op een geordende manier aanpakt.
Christine: Dit is bovengronds precies hetzelfde. Ook bij het maken van stedenbouwkundige ontwerpen moeten we dit leren. Daar zie je soms nog heel erg dat silodenken. Er kan veel meer worden gecombineerd. Het zijn moeilijke vragen, die om een waardeoordeel vragen. Je moet keuzes durven te maken.
Christine: We hadden het net over bodemdaling. Dit tegengaan is heel belangrijk voor zowel klimaatmitigatie als -adaptatie.
Maarten: Een heel goed voorbeeld. De bodem daalt sneller dan dat de zeespiegel stijgt, dus dit is eigenlijk een grotere bedreiging.
Christine: Precies. En als de bodem daalt zorgt dit voor heel veel CO2-uitstoot. Daar valt echt niet tegen op te mitigeren. We kunnen al heel lang adviseren over het tegengaan van bodemdaling en we hebben ook modellen om de reductie van de CO2-uitstoot hierdoor in beeld te brengen. Nu zien we dat de interesse hierin toe begint te nemen, wat heel goed is om te zien.
Maarten: Van Nature Based Solutions die bijdragen aan zowel mitigatie als adaptatie zijn er veel goede voorbeelden. In het kader van klimaatadaptatie wil je bijvoorbeeld regenwater bergen. Daar kun je betonnen en plastic constructies voor maken, zoals veel gebeurt. Maar nog beter om is het om natuurlijke zandpakketen te gebruiken. Je hoeft er niks voor te produceren, je hebt geen kuubs aan materiaal nodig. Of denk aan regenwaterberging in kruipruimtes in nieuwbouw. Die mogen gewoon onder water staan. Al het materiaal heb je toch al gemaakt, dus waarom zou je het niet ook op die manier gebruiken?
Christine: De natuur inzetten vind ik heel mooi. Bijvoorbeeld bij de Zandmotor. Daar wordt door zand op een innovatieve wijze op te spuiten het gebruik van baggerschepen voorkomen. Ook weer een oplossing die bijdraagt aan adaptatie en mitigatie. Zulk soort oplossingen dragen trouwens ook bij aan een stukje natuurontwikkeling. Daar word ik ook heel blij van.
Denk daarnaast ook aan de combi met circulair bouwen. Veel oplossingen die daaruit voortkomen zijn ook goed voor klimaatadaptatie, dat vind ik ook heel sterk. We zijn ook steeds meer bezig maar materialenpaspoorten voor onderdelen van onze waterinfrastructuur. Bijvoorbeeld van een Waterzuiveringsinstallatie. Er liggen ook nog veel kansen om daar veel meer mee te doen.
Maarten: Die denkwijze en de inhoud zijn heel vernieuwend. We hoeven ook niet gelijk met de grootste sluis van Nederland te beginnen. We kunnen klein beginnen.
Christine: Voor klimaatmitigatie in ieder geval CO2-beprijzing. Daar praten we al 20 jaar over, toen ik zelf nog studeerde was dit al een thema. Maar ik verwacht dat we hier komende jaren echt ontwikkelingen in gaan zien. Dan gaan we uitstoot terug zien in de financiële boekhouding, en dat gaat er voor zorgen dat superveel afwegingen de andere kant op vallen. En ik heb mijn hoop gevestigd op biobased bouwen.
Maarten: Ja, en ook Nature Based Solutions zullen nog meer een vlucht nemen.
Christine: Ik denk niet dat we de oplossingen uit overkoepelende organisaties moeten verwachten. Het meest effectief daarin is dan nog Europa, met de Green Deal.
Maarten: Iedereen moet zijn eigen ambitie hebben. En we moeten steeds vaker echt keuzes gaan maken. Wat doen we bijvoorbeeld met veenweide gebieden? Landbouw of natuur? Houden we ze nat of laten we die oxideren (met CO2-uitstoot tot gevolg). We moeten elkaar vooral veel beter leren vinden. Onze ruimte is schaars. We kunnen het ons niet meer permitteren om bijvoorbeeld alleen naar riolering te kijken, vanuit alleen dat perspectief. Maar dan wel met behoud van die specialistische vakkennis natuurlijk. En we moeten meer beroep doen op onze soft skills. Het gaat niet alleen om techniek.
Christine: Het is inderdaad niet zo zeer een technische uitdaging maar vooral een sociale en een organisatorische.
Maarten: We moeten niet alles gedachteloos aan elkaar knopen, maar goed nadenken hoe we alle vraagstukken op een goede manier aan elkaar koppelen.
Christine: Beheerste complexiteit!
Maarten: En daar worden we steeds beter in.