Een bouwmethode die in het buitenland vaak toegepast wordt is dampopen bouwen. Daarbij komt de vraag op: ‘Maar waarom niet in Nederland'? Momenteel is deze bouwmethode niet gangbaar in Nederland, maar is een bouwtraditie die eeuwen terug gaat naar de oude bouwmeesters.
Dampopen bouwen was tot circa 1950 de normale wijze waarop men huizen bouwde; materialen (zoals hout, stenen, stro en leem) waren lokaal te verkrijgen en waren goedkoop. Destijds werden alle gebouwen dampopen gebouwd, waaronder ook bekende monumentale gebouwen zoals de herenhuizen (17e eeuw), het Rijksmuseum (1885) en de vakwerkhuizen (1850) in Limburg.
Na de Tweede Wereldoorlog (vanaf 1950 tot 1970) werd Nederland geconfronteerd met een bevolkingsexplosie en een groot aantal verwoeste woningen. In deze periode van wederopbouw moesten er zo veel en zo snel mogelijk woningen worden gebouwd, waarbij er tevens sprake was van een tekort aan vakmensen vanwege de oorlog. Om deze reden is gekozen voor het bouwen met bouwsystemen met beton; snel, eenvoudig en efficiënt. Daarnaast waren de snelheid en een zo laag mogelijke prijs het meest belangrijk voor planners en uitvoerders, waardoor minder aandacht was voor de kwaliteit van woonomstandigheden en het leveren van vakmanschap. De gebouwen uit deze periode zijn niet meer dampopen omdat de gebruikte materialen beschermd moesten worden voor waterdamp omdat ze hier niet mee om konden gaan.
Tevens was bij het bouwen van deze woningen in eerste instantie geen sprake van een isolatieopgave. Dit veranderde met de Oliecrisis van 1973. Vanwege de sterke prijsstijging van olie en aardgas was woningisolatie nodig om kosten voor verwarming te besparen. Waterdamp bleek hier echter een uitdaging te zijn. Waterdamp dat in isolatiemateriaal zoals glas- en steenwol trekt, veroorzaakt schimmel, wat een gezondheidsrisico is en waardoor het materiaal ook de isolerende eigenschap verliest. Om dit te voorkomen is de oplossing gevonden in het beschermen van het isolatiemateriaal met dampdichte folies en het beheersen van vocht door middel van installaties. Dit is in Nederland tot op heden de zogenoemde “traditionele” bouwmethode.
Het dampopen bouwen met biobased materialen heeft vele gebruiksvoordelen voor de gebruiker van het huis. Biobased materialen hebben het natuurlijke vermogen om de luchtvochtigheidsgraad (tussen de 40-60%) en temperatuur (tussen 22 en 26 graden) in een ruimte op peil te houden. Plantaardig materiaal heeft een capillaire werking, waardoor het in staat is waterdamp te bufferen en te transporteren. Hierdoor kan de overtollige warmte, die afgegeven is aan de waterdamp in de ruimte, uit de ruimte onttrokken worden. De gebufferde waterdamp wordt vervolgens langzaam getransporteerd naar buiten. Ook bezitten geologische materialen (zoals kalk of leem) een schimmelwerende eigenschap, wat tevens bevorderlijk is voor de gezondheid. Naast de isolerende werking van de biobased materialen, blijft de ruimte dus gezond en comfortabel.
Daarbij hoeft de constructie van een gebouw niet uitsluitend van biobased materialen gebouwd te worden. De draagkolommen kunnen bijvoorbeeld ook van beton of staal gebouwd worden. Voor een dampopen gebouw is het van belang dat de constructieopbouw (de gebouwschil, binnenwanden en vloeren) van biobased materialen gebouwd wordt, zodat de dampopen eigenschappen van deze materialen behouden blijven.
Dit leidt weer tot de vraag ‘Waarom bouwen we nog steeds volgens deze “traditionele” bouwmethode, en gaan we niet terug naar een dampopen bouwmethode?’. Net als de oude bouwmeesters die dampopen gebouwen bouwden, die tot op heden stand houden en geen problemen ondervinden van waterdamp, kunnen wij de dampopen bouwmethode weer toepassen in de huidige bouw.
Hiervoor kunnen we gebruik maken van de eigenschappen van de natuur; het 'Bouwen met de Natuur' principe. Een goed voorbeeld hiervan is de Ramblas in Barcelona, de meest centrale boulevard die dwars door het hart van het stadscentrum loopt. In een stedelijk gebied met een Mediterraan klimaat kan het in de zomer erg warm worden. Hier is de oplossing gevonden in de natuur; het vermogen van bomen om warmte op te nemen door verdamping van waterdamp vanuit de bladeren. Een ander voorbeeld van dit principe is een termietenheuvel. Men was verwonderd hoe termietenheuvels stand kunnen houden in een zeer hete woestijn. Het blijkt dat de termieten gebruik maken van aarde (vaak modder) en droog gras als bindmiddel voor het bouwen van hun heuvels. Een termietenheuvel blijft koel vanwege de verkoelende werking van het modder en wordt natuurlijk geventileerd door de gaten die de termieten in de wanden van de heuvel maken.
Bouwproducten zoals leem, kalk en biobased isolatie als stro of cellulose bezitten eenzelfde eigenschap als de modder van deze heuvels; een van nature verkoelend effect. Op deze manier zijn wij in staat om de van nature vocht- en lucht-regulerende eigenschappen van biobased materialen (materialen van natuurlijke oorsprong) ook toe te passen in het bouwen van gebouwen; het dampopen bouwen.
Wij, als Aveco de Bondt, zien de potentie van dampopen bouwen; met onze bouwfysica expertise en onze dynamische hygroscopische berekeningen maken we dampopen toepasbaar binnen de kaders van wet- en regelgeving (zoals het Bouwbesluit en BENG). We zijn in staat de voordelen van een dampopen systeem kwantificeerbaar te maken, waarmee we aan kunnen tonen hoeveel minder installaties er nodig zijn in een dampopen gebouw ten opzichte van een traditioneel gebouwd gebouw.
Zo hebben wij tevens een methode ontwikkeld om monumenten dampopen te renoveren en na te isoleren. Monumenten zijn al dampopen, door dampopen te isoleren zijn onze waardevolle culturele gebouwen klaar voor een circulaire toekomst: een energiezuinig gebouw met zo min mogelijk installaties, gebouwd met biobased materialen. Daarbij nemen wij ook de volgende stap; het ontwikkelen van nieuwe dampopen gebouwen voor grote projecten en aanbestedingen. Daarbij blijft het bij ons niet bij een pilot van een enkel gebouw, maar streven op te schalen naar een grootschalige realisatie van bijvoorbeeld een woonwijk.
Door samen anders te denken kan duurzaam en circulair gebouwd worden zonder meerkosten.
Deze blog is ons introductie blog op dampopen bouwen. Hierna volgen verdiepende blogs waarin onze specialist Duurzaamheid en bouwbioloog Max Drath de technische werking van een dampopen gebouw uitlegt, en ingaat op wat onze experts van Aveco de Bondt hierin kunnen betekenen. Wil je nu al meer weten of heb je vragen? Neem contact op met adviseur Duurzaamheid Laurens Taal.